«Гісторыя беларускай дзяржаўнасці». Даведаліся, пра што новы курс і чым адметны падручнік
- Подписаться на
У гэтым навучальным годзе ва ўстановах вышэйшай адукацыі рэалізуецца новая мадэль цыкла сацыяльна-гуманітарных дысцыплін. Яе краевугольны камень — новы прадмет «Гісторыя беларускай дзяржаўнасці». Падрыхтаваны адпаведны падручнік. Карэспандэнт агенцтва «Мінск-Навіны» у кулуарах дыялогавай пляцоўкі ў камітэце па адукацыі Мінгарвыканкама пагутарыў з натхняльнікам і непасрэдным удзельнікам праекта Ігарам Марзалюком.
— Раскажыце крыху пра сам курс: у чым сэнс і задума?
— У нас нармальна выкладаюць гісторыю Беларусі па ўсіх перыядах у сярэдняй школе, і, па сутнасці, ва ўніверсітэце мы тое ж самае паўтаралі — тыя ж канцэпты. Пры гэтым заставаліся паза ўвагай вельмі важныя акцэнты, прычым яны не былі сістэматызаваны з пункту гледжання дзяржавы, Канстытуцыі. Таму мы ў свой час вырашылі, што павінен быць менавіта курс гісторыі беларускай дзяржаўнасці, які не дубліраваў бы курс гісторыі Беларусі. І ён не дубліруе.
Разумееце, гэта не проста чыстая гісторыя — гэта гісторыка-палітычная, гісторыка-грамадазнаўчая дысцыпліна, якая вывучае развіццё інстытутаў дзяржавы ад вытокаў да сённяшняга дня. «Гісторыя беларускай дзяржаўнасці» дае адказ, адкуль мы, чамы мы такія, якія ёсць, у чым наша стратэгія будучыні.
— Чым цікавы падручнік? Як ён структураваны?
— Гэты падручнік — плён абнаўлення сацыяльна-гуманітарнага блока, які быў задуманы ў свой час супольна мной і міністрам адукацыі Ігарам Васільевічам Карпенка. Гэта вынік напружанай працы прынамсі з 2018 года. Гэта першы вучэбны дапаможнік, дзе сінтэзна ад моманту заснавання да сучаснага стану паказаны ўсе інстытуты ўлады. І на сённяшні дзень ён не мае аналагаў.
Усё ў падручніку даведзена да лютага 2022 года. Апошнюю кропку ў ім мы паставілі ўлетку. У нас было звышпільнае рэцэнзаванне, правялі апрабацыю. Праехалі з гэтым падручнікам па усіх універсітэтах, у чарнавым варыянце паказалі яго ўсім, хто мае дачыненне да гуманітарнай навукі ў Беларусі. Улічылі больш за сотню заўваг, якія мелі рацыянальны змест. Усім, хто рэцэнзаваў, крытыкаваў, магу толькі падзякаваць. Як і ўсяму аўтарскаму калектыву за вялікую натхнёную працу.
Што да структуры, кніга складаецца з трох раздзелаў.
Першы прысвечаны асноўным этапам развіцця беларускай дзяржаўнасці з моманту ўзнікнення на тэрыторыі Беларусі першых дзяржаўных утварэнняў — Полацкага, Тураўскага, іншых княств: важна паказаць іх у сістэме іншых усходнеславянскіх княстваў, у міжнароднай сістэме. Потым — Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае. Акцэнты робяцца якраз на ролі беларускіх земляў, беларускай этнічнай супольнасці ў стварэнні і развіцці гэтых дзяржаў. Паказваем усе этапы гістарычнага развіцця, не мінаючы ніводнага, аж да Рэспублікі Беларусь, расказваем пра рэалізацыю беларускай дзяржаўнай ідэі, як яна знаходзіла ўвасабленне ў гістарычных і нацыянальных формах дзяржаўнасці ад тых, што існавалі яшчэ до моманту складання беларускай нацыі, таму што нацыі ў Еўропе — гэта XVIII–XIX стагоддзі. Разглядаем, як беларуская нацыянальная ідэя аконтурылася ў 80-х гадах XIX стагоддзя, як рэалізавалася праз рашэнне Усебеларускага з’езда 1917 года, праз спробы стварэння дзяржаўнасці ў выглядзе БНР, на савецкай аснове на узроўні БССР і да сённяшняга дня.
Фото Depositphotos
Другі раздзел прысвечаны гісторыі дзяржаўных інстытутаў — паказваем іх у гістарычнай рэтраспектыве. Калі мы пішам пра Канстытуцыю Беларусі, то чытаем з Рускай ды Полацкай праўд, са статутаў ВКЛ, з заканадаўчых актаў і Канстытуцыі Рэчы Паспалітай, не мінаем расійскай імперскай традыцыі, тых законаў, якія тычыліся нашых земляў, і да апошняга рэферэндума. Калі пішам пра інстытут прэзідэнцкай улады, пачынаем з інстытута кіраўніка дзяржавы, з князя і яго функцый у Полацкім, Тураўскім княствах, ВКЛ, апавядаем, як выглядала асоба кіраўніка ў савецкі час, і паказваем, чаму ў беларускай традыцыі моцная ўлада заўсёды была важным элементам палітычнай культуры ды тоеснасці. Калі гаворым пра заканадаўчую ўладу, то пачынаем, як ужо казаў, з праўдаў, статутаў, канстытуцый, калі пра судовую — таксама пачынаем з традыцыі і заканчваем сённяшнім Вярхоўным Судом, калі пра выканаўчую — ад чыноў княскай адміністрацыі і да сучаснага Савета Міністраў ды яго функцый.
Трэці раздзел — Беларусь на стыку цывілізацый і культур. Яго можна было б умоўна назваць беларусазнаўствам, бо ў ім прадстаўлены асноўныя тэорыі этнагенезу, паходжання беларускага народа, чаму мы называемся Беларуссю — калі паўстала гэтая назва і калі з’явіўся першы беларус, які сябе так атаясаміў. Усе версіі навукова вывераныя. Больш за тое, тут не толькі вытокі нашай нацыянальнай ідэі ды тоеснасці, а ўся этнічная і канфесійная палітра таго, што я называю беларускім светам: усе этнічныя супольнасці, усе народы, якія жывуць поруч з этнічнымі беларусамі і складаюць разам з імі адзіную сучасную палітычную беларускую нацыю. Гаворым пра гісторыю з’яўлення і развіцця на нашых землях палякаў, татараў, габрэяў, тое ж самае тычыцца канфесійнай структуры — праваслаўных, католікаў, пратэстантаў. Гэта погляд свецкі, не ангажаваны канфесійна, без паклёпаў, абразаў і зняваг — гэта паказ краіны і людзей гэтай краіны. Усё гэта таксама тычыцца палітычных партый з моманту заснавання першых партыйных арганізацый у XIX стагоддзі да сённяшняга дня, сацыяльна-палітычнай мадэлі Беларусі. Вось пра што ідзе размова.
— Гэта змест, а што можна сказаць пра форму?
— Што тычыцца падачы матэрыяла ды афармлення, кніга выканана на вышэйшым узроўні. Прадугледзелі шмат цікавых нюансаў, якія дазваляюць пры працы з падручнікам выходзіць на іншыя кнігі, сайты, парталы: на яго старонках мноства QR-кодаў. Кніга каляровая, багата ілюстраваная. Пры першапачатковым тыражу, які планаваўся у 1 000 асобнікаў, заявак аказалася на 4 500, потым яшчэ было дадрукавана 1 500 асобнікаў. Таму, магу канстатаваць, кніжка атрымалася. Гэты падручнік ёсць сёння ва ўсіх універсітэтах.
— Творчую думку немагчыма спыніць. Што плануеце далей?
— Зараз мы дапрацоўваем хрэстаматыю па гісторыі беларускай дзяржаўнасці, дзе будуць змешчаны арыгінальныя тэксты гістарычных дакументаў з каментарамі. Гэта вельмі важна, таму што сапраўдны гісторык — той, хто не хлусіць: ў нашай навуцы маюць права на жыццё толькі тыя меркаванні і інтэрпрэтацыі, якія абапіраюцца на крыніцы. Як не бывае хіміка без рэактываў, не бывае і гісторыка без крыніц — пісьмовых, археалагічных, разнастайных: калі я нешта сцвярджаю, павінен абапірацца на зафіксаваную ў часе і вечнасці тую ці іншую рэч, з’яву, наратыўны тэкст.
Варта згадаць і пра атлас па гісторыі беларускай дзяржаўнасці — ён таксама ўнікальны, з рэканструкцыямі ўсіх нашых адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак ды картамі, што не маюць аналагаў. І атлас, і хрэстаматыя дапасаваны да праграмы, якая ёсць, і я з гонарам магу сказаць, што кожны радок, прапісаны ў праграме, у нашых дапаможніках адлюстраваны ды разгорнуты.
З улікам таго, што з 1 верасня наступнага года 50-гадзінны курс гісторыі беларускай дзяржаўнасці будзе выкладацца ў сярэдніх спецыяльных навучальных установах, зараз мы робім скарочаны варыянт праграмы, дапасаваны да гэтых устаноў. Ствараем адпаведны падручнік — спрошчаны, меншым аб’ёмам. Такім чынам, атрымаем яшчэ адзін дапаможнік для нашых прафтехаў, ліцэяў, каледжаў.
Увогуле на падставе існага падручніка можна рабіць самыя разнастайныя модулі: у ім, напрыклад, ёсць вельмі важны дадатак — храналогія беларускай дзяржаўнасц, таму тыя, хто займаецца, скажам, культурай, знойдуць там усе важныя даты і падзеі беларускай гісторыі.
Даведка
Ігар Аляксандравіч Марзалюк — старшыня Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь па адукацыі, культуры і навуцы, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі.
